Behandelvormen en methodische achtergrond
Tijdens de sessies of zittingen wordt gebruik gemaakt van verschillende methodieken, of er nu met of zonder paarden wordt gewerkt.
Equine Assisted Coaching
Paarden zijn erg gevoelig voor lichaamstaal en reageren instinctief op je gemoedstoestand, je emoties, je gevoelens en je handelen. Door deze reacties van een paard tijdens een coachsessie te gebruiken als feedback vergroot je je zelfbewustzijn.
De grondhouding van de Equine Assisted coach is een belangrijke factor in de kracht en het succes van de methodiek.
Lichaamsgerichte therapie
Bij lichaamsgerichte therapie staat je lichaam centraal omdat dat de plek is waarin al je bewuste en onbewuste ervaringen en trauma’s worden gedragen. Het doel van lichaamsgerichte therapie is vergroten van je het lichaamsbewustzijn en je identiteitsgevoel, zelfregulering en versterken van je.
Zowel de lichamelijke, emotionele als de mentale aspecten worden betrokken bij de behandeling omdat die nou eenmaal onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn.
Systemisch werk
We zijn als mens verbonden met ons familiesysteem. Het systeem kent onzichtbare wetmatigheden en principes die grote invloed hebben op hoe jij je verbindt met jezelf, anderen en het leven.
Vanuit het verstillen kunnen de verschillende dynamieken van jouw systeem zich in jou openen en zichtbaar worden gemaakt.
Geleide meditatie
Therapeutische meditatie is een wetenschappelijk bewezen techniek om stress te verminderen en pijn te beheersen.
Het is een natuurlijke en veilige manier om jezelf te behandelen en te genezen.
Gestalt therapie komt voort uit de humanistische psychologie, en is een ervaringsgerichte therapie. Gestalt psychotherapie is de therapie van hier-en-nu. Ons vertrekpunt is het heden en alles wat daarin leeft, niet het verleden.
Centraal is de gedachte dat de mens een organisme is waarin alles met elkaar verbonden is. ‘Gestalt’ betekent ‘zinvol geheel’.
Bij gestalt therapie wordt er vanuit gegaan dat angsten en andere problematiek ontstaan door vermijding. Wanneer de client remmingen en frustraties die daarmee samenhangen uiten, geven ze inzicht en worden ze in de regel opgelost.
Verklaringsmodellen
Het is een veelgestelde vraag aan de equine assisted coach: Waarom werk je in hemelsnaam met paarden? Wat kan een paard nou toevoegen dat wij als coach of therapeut niet kunnen? Waarom haal je je het gedoe op de hals van de samenwerking met een groot, onvoorspelbaar dier, werk je op een vreemde plek waar je veelal te maken hebt met externe factoren en onvoorspelbare weerselementen?
Tja. Goede vraag. Waarom zou je dat doen?
Perspectieven
Vanuit een aantal psychologische perspectieven proberen we in dit artikel uit te leggen waarom. Binnen de psychologie kent men verschillende perspectieven die eigenlijk niet los van elkaar gezien kunnen worden omdat het menselijk gedrag niet vanuit één perspectief te verklaren valt.
Equine assisted coaching is een holistische methode en de kracht ervan is dan ook vanuit verschillende psychologische perspectieven te verklaren.
Het cognitieve perspectief
Het cognitieve perspectief kijkt naar mentale processen, als leren, geheugen, perceptie en denken als vormen van informatieverwerking.
5 G-schema
Door het ervaringsgerichte karakter van equine assisted coachsessie worden niet helpende gedachten, aannames, overtuigingen en de daaruit voortvloeiende gedragspatronen van de coachee uiterst effectief bewustgemaakt en veranderd.
Bij CGT (cognitieve gedragstherapie) wordt vaak gebruikt gemaakt van het G-schema dat bestaat uit 5 G’s: Gebeurtenis, Gedachten, Gevoelens, Gedrag en Gevolg.
Door het ervaringsgerichte karakter van equine assisted coachsessie wordt dit schema niet alleen in woorden doorlopen, maar daadwerkelijk ervaren. Tegelijk is er de feedback van een ander (het paard) op wie de gedragspatronen van invloed zijn en kan in dezelfde sessie geëxperimenteerd worden met ander gedrag en ervaren worden hoe dat wel of niet werkt.
De coach biedt een activiteit aan die een metafoor in zich heeft voor de coachvraag.
De coachee die problemen heeft met zijn personeel bijvoorbeeld, wordt in de sessie gevraagd om het paard een halster aan te doen en van A naar B mee te nemen.
Het paard staat in dit geval voor het personeel. De coachee wil iets van het paard gedaan krijgen. Hoe pakt hij dat aan? Is er contact, houdt de coachee rekening met de ander, stemt hij af? Wat vindt het paard daarvan? Hoe reageert die op het gedrag van de coachee? En hoe reageert het paard als de coachee zijn gedrag aanpast en het anders doet?
Dat wordt allemaal snel zichtbaar en kan vertaald worden naar hoe de coachee dat in zijn dagelijkse leven doet.
Deze vertaling – de transfer – kan gemaakt worden omdat mensen in het algemeen volgens bepaalde patronen handelen. Zoals men in de ene situatie te werk gaat, doet men dat meestal ook in een andere situatie. Oftewel, zoals de coachee handelt bij het uitvoeren van de activiteit met een paard, zo zal hij of zij ook in het dagelijkse leven handelen.
Ervaren – ontdekken
Gebeurtenis: Wat gebeurde er? Waar was je? Met wie?
Het uitvoeren van de activiteit laat het gedrag in het hier en nu van de sessie zien. Het hoeft door de coachee niet in woorden uitgelegd te worden, het is zicht- en voelbaar, óók de aspecten die in het verhaal meestal bewust of onbewust (blinde vlek) achterwege worden gelaten.
De reacties van het paard laten tegelijk de invloed en werking van het gedrag van de coachee op een ander zien.
Reflecteren
Door te reflecteren op wat in de activiteit gevoeld en ervaren is ontstaat bewustwording. De equine assisted coach helpt daarbij door het in clean language teruggeven van objectieve observaties en het oordeelloos en zonder sturing stellen van verdiepende, open vragen.
Gedachten: Wat dacht je en ging er door je hoofd? Wat vond je van de gebeurtenis?
In de reflectiefase van de sessie wordt de coachee zich dan bewust van wat hij tijdens het uitvoeren van de activiteit (de ervaring in het hier en nu) dacht, bedacht had, welke intentie hij had en hoe hij dacht dat het voor de ander zou zijn.
Gevoelens: Wat voelde je?
Maar ook hoe hij of zij zich daarbij voelde, welke gevoelens naar boven kwamen tijdens het uitvoeren van de activiteit en welke gevoelens de reactie van het paard naar voren brachten.
Gedrag: Wat deed je (of juist niet)? Hoe reageerde je?
De coachee kijkt terug op de activiteit en wordt zich bewust van hoe hij het aanpakte, hoe hij handelde, of hij de reacties van het paard heeft opgemerkt en wat hij daarmee gedaan heeft.
Gevolg: Wat was het gevolg van wat je deed, of hoe je reageerde?
Waarna de aandacht verschuift naar wat wel en wat niet werkte, naar hoe het paard reageerde, of die wel of niet meewerkte en waarom, en of het gewenste resultaat bereikt was.
Ervaren – experimenteren
De coachee is zich door eigen ervaring en de reflectie daarop van een aantal zaken bewust geworden en besluit wat hij zou willen en kunnen veranderen. Ander gedrag en nieuwe oplossingen kunnen ter plekke uitgeprobeerd en geoefend worden. De coachee kan dan ervaren wat het oplevert en tegelijk zien wat het met een ander doet, doordat het paard steeds reageert op het (veranderende) gedrag van de coachee.
Het ervaringsgerichte proces begint dan weer opnieuw, de coachee ervaart, reflecteert daarop met hulp van de coach en kan het geleerde uitproberen en oefenen. Net zo lang tot de coachee de oplossing gevonden heeft die voor hem of haar werkt.
Een belangrijk uitgangspunt bij dit proces is dat de coachee deze oplossing voor zijn of haar coachvragen zélf in zich heeft.
Coach, paard en coachee werken in de sessie samen met als doel dat de coachee zichzelf leert kennen, eigen mogelijkheden leert benutten en leert om te gaan met beperkingen.
Zo kunnen niet-helpende gedachten en gedragspatronen op ervaringsgerichte wijze omgezet worden naar helpende gedachten en functioneler gedrag door ze daadwerkelijk aan de realiteit te kunnen toetsen en de verandering en gevolgen daarvan te kunnen zien, ervaren en voelen.
Het psychodynamisch perspectief
Het psychodynamisch perspectief kijkt naar de invloed van onbewuste behoeften en verlangens, die veelal ontstaan zijn door ervaringen in het verleden, op het gedrag van de mens.
Herbeleving en verwerking in een veilige setting
Wanneer de homeostase; het voortdurend zoeken naar evenwicht van ieder organisme, onderbroken wordt als gevolg van invloeden van buitenaf kan het evenwicht niet worden hersteld en ontstaat wat Fritz Perls, grondlegger van de Gestaltpsychologie, een onafgemaakte Gestalt noemt. Zo’n onafgemaakte Gestalt kan onderdrukte gevoelens, afweer- en copingmechanismen veroorzaken die het huidige zijn en het authentieke contact met anderen belemmeren.
Equine assisted coachsessies bieden de mogelijkheid ervaringen in een emotioneel veilige omgeving te herbeleven en alsnog af te ronden. De aangeboden activiteiten werken daarbij als metafoor voor de oorspronkelijke situatie en hebben vaak het karakter van een experiment dat door de coachee oplossingsgericht verwerkt en/of op een andere manier kan worden herbeleefd.
Het opnieuw in contact treden met de onafgemaakte Gestalt kan angst of verdriet oproepen. Wanneer dit bijbehorende afweermechanismen en incongruent gedrag oplevert, zal het paard deze incongruentie voelen en een directe reactie op het gedrag laten zien. Door deze feedback, ofwel direct van het paard ofwel met hulp van de coach, ontstaat bewustwording.
Door de beleving en fysieke ervaring van de ervaringsgerichte aanpak vindt deze bewustwording op een dieper niveau plaats.
Emotionele veiligheid
Door de warmte, aaibaarheid en oordeelloosheid van het paard, de emotionele veiligheid die dat biedt en het vrijkomen van oxytocine kan de coachee zich gemakkelijker ontspannen en openstellen voor zelfonderzoek – meer leren over zichzelf, zijn of haar gedrag en de consequenties daarvan.
Omdat de equine assisted coach daarbij slechts faciliteert, zich client-gericht en non-directief opstelt, maar vooral het proces aan het paard overlaat, is het risico van re-traumatisering minimaal. De coachee bepaalt zelf de grenzen en kan in rust en veiligheid in contact treden – met zichzelf, de ander (het paard of de paarden) en de omgeving – het contact herstellen en zich anders leren verhouden.
Contact met de ander
De omgeving van de coachee maakt deel uit van het geheel. Binnen de Gestalttherapie noemt men dat het veld. Het is dan ook belangrijk dat de coachee niet alleen in contact komt met zichzelf, maar ook met zijn omgeving.
De relatie met het paard in de sessie biedt mogelijkheden om te reflecteren op de beleving van het contact met anderen, te experimenteren met verschillende contactstijlen, en daarbij feedback van de ander (het paard) te ontvangen. De coachee ontwikkelt zelfbewustzijn én relationeel bewustzijn.
De authentieke paard-mens-relatie kan daarbij niet alleen een krachtige reflectie op jezelf en de wijze waarop je je verhoudt tot je omgeving bieden, maar heeft vaak ook een krachtige helende werking.
Paarden bieden een unieke kans om te experimenteren en authentiek contact te ervaren.
Het behavioristisch perspectief
Actie is reactie.
Behavioristen kijken naar externe factoren, naar de consequenties die als beloning of straf volgen op een specifieke handeling en naar hoe deze consequenties dat gedrag beïnvloeden.
De reactie van het paard op het gedrag van de coachee is een uiterst duidelijke en geloofwaardige consequentie die niet ter discussie gesteld kan worden omdat het paard – in tegenstelling tot andere mensen, inclusief de coach – nooit van een eigen agenda beschuldigd kan worden.
Er zijn een aantal redenen waarom juist een paard, meer dan welke diersoort (inclusief de mens) dan ook, zo geschikt is om feedback te geven in een coachsessie.
Lichaamstaal
De veiligheid en overleving van het paard als prooidier staat of valt met het tijdig en goed kunnen lezen van lichaamstaal en gedrag van de ander, en de alerte reactie daarop.
Ze reageren dan ook altijd en direct op zelfs de minimaalste uitingen van lichaamstaal: een kleine beweging, energieverschuiving of het stokken van de ademhaling – de uiting van een onbewust innerlijk proces dat door de reactie van het paard op volstrekt oordeelloze (vrij van tegenoverdracht) maar duidelijke wijze in het bewustzijn gebracht wordt.
Incongruentie
Het paard als kuddedier ervaart onduidelijkheid en incongruentie in het contact met de ander als onveilig. Heldere communicatie, vertrouwen en duidelijkheid over zaken als leiderschap en verdeling van taken zijn voor een kudde van levensbelang.
Wanneer een coachee (of een team) incongruentie laat zien – a zegt, b voelt en c doet – zal een paard dan ook een directe reactie vertonen. En het moment dat er bewustwording en/of gedragsverandering optreedt, zal het paard daar direct weer op reageren.
Coachvragen ontstaan wanneer woorden, gevoelens en daden niet congruent zijn en paarden leggen met hun reactie de vinger meestal razendsnel op de “zere plek”.
De ander
De coachee wordt daarmee niet alleen op eigen gedrag gewezen maar kan tegelijk ervaren wat verandering van dit eigen gedrag bij anderen teweegbrengt. Een krachtige meerwaarde aangezien de mens ook een sociaal wezen is en coachvragen vrijwel altijd in contact met andere mensen opspelen en/of aan het licht komen.
Emotionele veiligheid
Paarden zijn bij dit alles zeer vergevingsgezind en zullen de ander in het hier en nu steeds opnieuw open tegemoet treden, altijd bereid de relatie aan te gaan. Contact met de ander in de kudde waarborgt immers de veiligheid.
Ze hebben ook geen last van de oordelen, overdracht en projecties die een coachee van andere mensen – de coach of therapeut incluis – kan vrezen.
Deze gegarandeerde oordeelloosheid creëert een emotioneel veilige omgeving, waarin de coachee zich gemakkelijk kan openstellen voor zelfonderzoek.
Projectie
Het is in het algemeen makkelijker iets over een ander te zeggen dan over jezelf. Dankzij het feit dat ieder mens in zo’n geval meestal zijn eigen gevoelens en overtuigingen op die ander projecteert geven equine assisted coachsessie vaak al snel veel duidelijkheid doordat coachees hun gevoelens op het paard kunnen projecteren.
Met het paard dat door de coachee beschuldigd wordt van ongeduld of uitputting is waarschijnlijk niets aan de hand, de uitspraak zegt echter wel veel over wat er in de coachee zelf omgaat. En het kind dat vertelt dat de gevlekte pony niet met de andere pony’s mag spelen liet op indirecte en voor hem veilige wijze weten dat hij zelf op het schoolplein uitgesloten werd.
Door als coach ook in de reflectie gebruik te maken van dit mechanisme en in objectieve bewoordingen de bewegingen van het paard te benoemen, kan een coachee daar de projectie aan geven die voor hem of haar op dit moment waarheid is.
Dat is een uiterst effectieve en emotioneel veilige manier om onbewuste of moeilijk te verwoorden gevoelens in het licht te brengen.
Indirect contact
Sommige coachees vinden het moeilijk direct te communiceren. De aanwezigheid en tussenkomst van het paard brengt minder direct contact en minder oogcontact tussen de coachee en de coach. Dat voelt veiliger, minder bekeken en minder beoordeeld.
Metaforen
Tijdens de omgang met paarden komen allerlei zaken die we in het dagelijks leven tegenkomen op een natuurlijke manier aan de orde: non-verbale communicatie, assertiviteit, creativiteit, probleemoplossend vermogen, leiderschap, verantwoordelijkheid, samenwerking, relaties en vertrouwen en behoefte aan veiligheid.
Bij het uitvoeren van activiteiten met paarden in de coachsessie ontstaan daardoor vaak als vanzelf de metaforen voor het omgaan met situaties in het dagelijks leven, waardoor de sessie een speelveld wordt waarin vrijelijk geleerd, geëxperimenteerd en geoefend kan worden.
Out of the box
Hoe oncomfortabeler de situatie wordt, hoe meer men geneigd is open te staan voor verandering.
De leefomgeving van het paard situeert de equine assisted coachsessie letterlijk out of the box: de omgeving, de omstandigheden en een onvoorspelbare partner van zo’n 600 kilo. De coachee stapt op alle manieren uit zijn of haar comfortzone en wordt uitgedaagd om op een totaal andere manier te kijken en nieuwe oplossingen te bedenken.
Het biologisch perspectief
Het biologische perspectief kijkt naar biologische aspecten van gedrag en zoekt de oorzaken van gedrag in het functioneren van de genen, hersenen, het zenuwstelsel en het hormoonstelsel.
Stimulatie van meerdere sensorische en motorische kanalen
Equine assisted coaching is een ervaringsgerichte coachmethodiek – ervaring en beleving staan centraal. De coachee doet in de sessie een activiteit met het paard. Dat kan vanalles zijn: simpelweg samenzijn met het paard, contact maken, observeren of het uitvoeren van specifieke activiteiten die relevante metaforen bieden voor de coachvraag.
Bij het omgaan met en reageren op de situatie die dan ontstaat, wordt niet alleen een beroep gedaan op het intellect van de coachee maar ook op praktische vaardigheden en het omgaan met alles wat er gebeurt.
Alle zintuigen doen in dit proces mee en de leerervaring komt daardoor op verschillende manieren en via meerdere kanalen binnen. Meerdere sensorische en door beweging ook motorische kanalen worden gestimuleerd en meerdere en verschillende delen van de hersenen geactiveerd. Het leren kan daardoor sneller gaan en beklijft beter.
Ervaren en voelen
In de cognitieve aanpak van de meeste reguliere methodieken waarbij problemen aangepakt worden met het intellect ontstaat een ‘missing’ link tussen hoofd en gevoel. Leren door ervaring daarentegen – zeker in de emotioneel veilige aanwezigheid van een paard – brengt een coachee als vanzelf bij het gevoel onder alle woorden en gedachten. Onder het psychodynamische perspectief komen we daar uitgebreider op terug.
Oxytocine
Studies toonden aan dat mens-dier interacties het oxytocinesysteem activeren.
In een review van meerdere studies die de positieve effecten van mens-dier interacties bewijzen, werd duidelijk dat deze activering van het oxytocine-systeem een positieve sleutelrol speelt in een groot aantal psychologische en psychofysiologische effecten op gebied van: sociale aandacht, sociaal gedrag, interpersoonlijke interacties, stemming, stressgerelateerde parameters, zoals cortisol, epinefrine, norepinefrine, hartslag en bloeddruk, (zelf-gerapporteerde) angst en bezorgdheid, mentale en lichamelijke gezondheid, in het bijzonder hart- en vaatziekten, immuunsysteem en pijnmanagement, betrouwbaarheid, vertrouwen in anderen, agressie, empathie en leervermogen.
ASS
De oxytocine-niveaus in mensen met een autisme spectrum stoornis zijn aantoonbaar lager. In een placebo-gecontroleerd onderzoek bleek dat toediening van oxytocine mensen met een ASS beter in staat stelde om emoties te herkennen, een effect dat tot twee weken voortduurde. De activering van het oxytocinesysteem bij mens-paardinteractie maakt equine assisted coaching van kinderen met een ASS dan ook zeer effectief, met een vaak langdurige werking.
Sociale steun
De warmte, letterlijke aaibaarheid en oordeelloosheid van paarden bieden in hoge mate sociale steun. Sociale steun en oxytocine werken samen om subjectieve reacties op psychosociale stress te onderdrukken door verlaging van de cortisol-concentraties. Het gevolg is een verminderde stressresponsiviteit, toename van kalmte en verminderde angst van waaruit coachees zich makkelijker kunnen openstellen voor zelfonderzoek en beter en sneller in staat zijn te leren over zichzelf, hun gedrag en de consequenties daarvan.
Ervaringsgericht: waarom woorden niet altijd werken
Verbale therapie en -coaching is nuttig, maar het heeft zijn beperkingen. Traumatische gebeurtenissen worden opgeslagen het onbewuste geheugen dat niet bereikbaar is middels taal en logica. Door de shocktoestand waarin iemand terechtkomt op het moment dat hij of zij een trauma meemaakt, wordt het talige gedeelte van de hersenen vaak geblokkeerd. Wanneer in verbale therapie het trauma naar het bewuste deel van het geheugen gehaald wordt, is het dan moeilijk om dat te verwoorden omdat men dan teruggaat naar de geblokkeerde staat van dat moment.
Dit verklaart waarom de cognitieve aanpak – vragen naar bewuste gebeurtenissen, gevoelens en gedachten – minder effectief is bij het behandelen van trauma’s. De rechterhersenhelft heeft een sterkere toegang tot de opgeslagen emoties, terwijl de linkerhersenhelft meer de episodische geheugentaken vervult. Het verbaal ophalen van de herinnering aan een traumatische gebeurtenis alleen kan niet voor de noodzakelijke verbinding zorgen. Er wordt vooral een appèl gedaan op de ratio en de emotionele verwerking en gedragsverandering vindt plaats op cognitief niveau. Als het proces van bewustwording daar stopt, zonder een volledige fysieke ervaring, zal het herstel niet compleet zijn.
Bij de ervaringsgerichte benadering van equine assisted coaching – de fysieke ervaring in contact met een paard – worden verschillende hersendelen geactiveerd, wat diepere bewustwording van de oorzaken van traumareacties mogelijk maakt in plaats van slechts de symptomen aan te pakken.
Kinderen
Kinderen en paarden hebben veel gemeen: ze zijn afhankelijk van volwassenen of moeten op zijn minst rekening met ze houden. Ze zijn in het hier en nu, uiten zich open en eerlijk en communiceren grotendeels non-verbaal. Ze zijn kwetsbaar, spelen graag en hebben onvoorwaardelijk lief. Wellicht is het daarom dat kinderen zich zo makkelijk kunnen verbinden met paarden en zich in hun aanwezigheid zo snel openstellen.
Kinderen dóén vooral graag, zij willen het leven ervaren. Spelenderwijs ontdekken ze de wereld en worden vaardigheden geoefend. Door te doen, spelen en beleven leert het kind door ervaring. Woorden zijn daarbij vaak niet of nauwelijks nodig.
Het is voor kinderen vaak nog lastig om hun gevoelens verbaal te uiten. Dit kan zorgen voor extra frustraties en weerstand tegen verbale coaching of -therapie. Het mogen ervaren met een paard is fijn, leuk en voelt veilig. Dit komt de werkzaamheid en slagingskans van het traject ten goede.
Juist door het doen snappen kinderen vaak al heel snel waar het om gaat, omdat ze door te mogen spelen en experimenteren meteen voelen – zich lichamelijk gewaarworden – hoe iets voor ze is, hoe het ook anders (misschien zelfs beter) kan en hoe ze ook anders om kunnen gaan met de dingen waar ze tegenaan lopen (coping).
De fysieke uitingen van het kind in hun contact met het paard – bijvoorbeeld extreme terughoudendheid of juist grensoverschrijdend gedrag – geven de coach of therapeut daarbij veel informatie.
Biophilia-hypothese
De biophilia-hypothese stelt dat onze menselijke identiteit en persoonlijke ontwikkeling afhankelijk zijn van onze relatie met de natuur. Het contact tussen mens en natuur heeft een positieve invloed op het psychologische welzijn.
De natuur is rijk aan ‘zachte’ prikkels die als vanzelf de aandacht trekken en waar je geen moeite voor hoeft te doen. Dat ontspant en is een natuurlijk tegengif voor stedelijk leven en de toenemende hoeveelheid prikkels in onze huidige maatschappij. Het vermindert stress en verhoogt het concentratie- en probleemoplossend vermogen.
Vanuit biologisch perspectief biedt de natuurlijke omgeving waarin equine assisted coachsessies plaatsvinden en het contact met een of meerdere paarden alle elementen voor een vruchtbaar leer- en bewustwordingsmilieu door:
- onmiddellijke affectieve positieve emoties;
- zintuigelijke ervaring in een natuurlijke omgeving;
- stressreductie en -herstel;
- elementen die zachte prikkels bieden waarop in moeiteloze aandacht gereflecteerd kan worden;
- verhoogd concentratievermogen;
- verhoogd probleemoplossend vermogen.